Er bestaan wijnliefhebbers, wijnhandelaars en sommeliers die het nog steeds niet doorhebben: de betere wijndomeinen uit Nederland en België produceren wijnen die op internationaal niveau uitblinken. Vorig jaar werd dat in een vergelijkende wijnproeverij aangetoond voor Pinot Noir. Dit jaar is de minder befaamde Pinot Gris aan de beurt. Net zomin als pinot noir is pinot gris een gemakkelijke druif om te verbouwen.
Evenwichtige Pinot Gris maken is bovendien geen sinecure. Pinot gris en ook pinot blanc hebben nagenoeg dezelfde genetische onderbouw als pinot noir. Het zijn dus subvariëteiten. Beide druiven verschillen slechts van de rode beroemdheid door een mutatie in het gen dat instaat voor schilkleur. In tegenstelling tot pinot blanc vindt de kleurmutatie bij pinot gris niet in alle cellagen plaats. Het gevolg is dat de druiven bij volle rijping rood tot blauwig kleuren. Soms treft men in dezelfde tros witte, roze en blauwe druiven aan. Het kwaliteitspotentieel van pinot gris en pinot blanc is écht wel groot maar jammer genoeg voor consumenten weinig bekend. Nogal wat wijndomeinen helpen de kwaliteit om zeep door ongeschikte terroirs, hoge opbrengsten en massaproductie.
Pinot gris, de sultan van de druiven
Pinot Gris is wellicht de meest karaktervolle van de twee met zijn mooie gele kleur, smeuïg mondgevoel en weelderige aroma’s van tropisch fruit (perzik, ananas, mango), honing en zachte maar ook pittige kruiderij. Elzassers noemen hem de sultan en die omschrijving is helemaal raak. Bij goede volle Pinot Gris laten zich kleurrijke Oosterse gewaden en wilde buikdanseressen gemakkelijk verbeelden. Pinot noir, pinot gris en pinot blanc rijpen in België en Nederland goed, mits geschikte locatie en juiste behandeling in de wijngaard. Ze worden bijvoorbeeld vroeger geoogst dan chardonnay, een vooral in België populaire druif. Ons wijnbouwareaal van pinot gris is klein: naar schatting 14 hectare in Nederland (ver na diverse hybriden of nieuwe druivensoorten) en 16 hectare in België (3e plaats, op afstand na chardonnay en pinot noir). In beide landen beslaat pinot gris ongeveer 5 à 6 % van het totale wijnbouwoppervlakte. Hoe groot is nu de kwaliteit van onze Pinot Gris en wat is haar typiciteit? Wat zijn de troeven van de Lage Landen als het op Pinot Gris-productie aankomt? En moet er dringend pinot gris worden bij geplant?
De Pinot Gris-Tafel
Zes wijndomeinen die volgens insiders vermaard zijn voor hun Pinot Gris, werden deze zomer uitgenodigd op wijndomein Aldeneyck, gelegen in het gelijknamige mooie Limburgse Maas-dorpje vlak aan de Nederlands-Belgische grens. Dit waren Apostelhoeve (NL), Thorn (NL), De Wijngaardsberg (NL), Bon Baron (BE), Entre-Deux-Monts (BE) en Aldeneyck (BE). Rond de tafel verzamelde een gezelschap van 16 wijnmensen: de wijnbouwers in kwestie en sommeliers en wijnschrijvers uit België en Nederland.
Meer Laaglandse wijnbouwers verdienden het om aanwezig te zijn maar we kozen voor een intiem gezelschap waarin een veilige dialoog alle kansen zou krijgen. En dat lukte wonderwel. Karel Henckens, de wijnbouwer van Aldeneyck, doopte dit bijzondere event tot Pinot Gris-Tafel. De wijnen werden ingepakt in blindeerzakjes die de vorm van de fles verborgen en geschonken in flights van 3 tot 5 wijnen. De flights van Lage Landen-wijn werden telkens gemengd met bekende Europese Pinot Gris-benchmarks uit Frankrijk, Duitsland, Italië, Oostenrijk en Luxemburg. We proefden van ’s morgens tot ’s avonds, 41 wijnen.
Verrassende resultaten
Ik verwachtte van tevoren niet dat onze pinot gris-wijnen zo goed zouden scoren als de Pinot Noirs vorig jaar. Maar op het einde van de dag was er een duidelijke consensus onder de aanwezige sommeliers en wijnpers: de Pinot Gris uit Nederland en België was niet alleen de evenknie van het betere werk uit Europa, in een aantal gevallen zelfs was de kwaliteit beter. De bijzondere kwaliteit van Lage Landen-Pinot Gris vat ik in twee punten samen.Eerste punt: de pinot gris-wijnen uit de Lage Landen schitteren door frisheid van zuren in combinatie met goed geïntegreerde alcohol. Eventuele restsuikers die bijdragen tot rondheid en rijkdom (niet meer dan 5 tot 8 gram) worden perfect gecounterd door de voor ons koele klimaat typerende zuren. Pinot gris blinkt van nature niet uit door zuren en ontwikkelt bij volledige rijping soms zoveel suiker dat er ofwel alcoholische wijn uit voortkomt ofwel wijn met ongebalanceerde restsuikers. In het slechtste geval zijn beide problemen aanwezig (cf sommige logge Elzassers). Nogal wat wijnen uit warmere streken zoals Noord-Italië en Elzas riskeren over de 14% alcohol te gaan. Dit maakt de wijn branderig, stroef en minder precies qua aroma. Dit euvel troffen we niet aan in de wijnen van hier. Het cool climate blijkt voor onze Pinot Gris een echte troef.Tweede punt: Nederlandse en Belgische wijndrinkers zullen verwonderd zijn hoe rijk en aromatisch Pinot Gris van hier kan zijn. De wijnen zijn vol van smaak, zalvend qua mondgevoel en combineren kruidigheid met tropisch fruit en strakke citrustonen. Vaak ook met een minerale ondertoon van natte stenen of kalk. Het voor ons klimaat kenmerkende lange rijpingsseizoen waarin aroma’s langzaam maar zeker worden opgebouwd, zit hier zeker voor iets tussen. En ook de afwisseling tussen warmte en koelte in dag en nacht, die voor de fraîcheur zo belangrijk is. Pinot gris kan in onze landen ongemeen veel extract opbouwen en tegelijk subtiliteit. Voor neutrale Pinot Grigio van hoge opbrengsten zoals men die in Italië met sloten maakt, is bij ons geen plaats.
Kennis, kunde en terroir
De kwaliteit van de geproefde Pinot Gris uit Nederland en België wijnen heeft veel te maken met de kennis en kunde van de aanwezige wijnboeren. Het terroir zorgt uiteraard voor de mogelijkheidsvoorwaarden. Die zijn op bepaalde plaatsen uitstekend voor pinot gris. Andere streken zijn niet geschikt, bijvoorbeeld door een te lage gemiddelde temperatuur, te vochtige omgeving en te weinig drainage van de bodem. Daar gaat pinot gris door zijn dunne schil en compacte tros ten onder aan kou en schimmelziektes. Zelfs op betere terroirs zijn ingrepen nodig zoals halvering van trossen en wegnemen van bladeren in de druivenzone. Nogal wat producenten in de Lage Landen halen het hoge niveau van de zes aanwezige wijndomeinen (nog) niet, andere weer wel.
Pinot gris-wijnen zonder houtrijping
De wijndomeinen Aldeneyck en Thorn zijn gescheiden door de landsgrens en de Maas maar ze liggen op een boogscheut van elkaar. Karel Henckens van Aldeneyck maakt een Pinot Gris met meeslepende sappige, kruidige en volle aroma’s. We proefden verschillende jaargangen en de constante kwaliteit is opvallend: altijd puur en mooi gedefinieerd fruit, droog, mineralig en verfrissend (fijne zuren). De wijn is even hartelijk als zijn wijnmaker. Harry Vorselen van Thorn, een echte finesse-wijnbouwer, maakt een Pinot Gris vol intense, soms wat zoetige aroma’s van tropisch fruit, pittig en onderstut door aanhoudende zuren. 2016 is exuberant, 2015 subtiel en gelaagd, 2013 op elegantie. Thorn en Aldeneyck maken een goed getypeerde Pinot Gris die smelt met weelderig gekruid wit vlees, vederwild en spicy Oosterse keuken.
Het oudste commerciële wijndomein van de Lage Landen is het vermaarde Apostelhoeve. Wijnbouwer Matthieu Verhulst maakt een rijke, brede en smeuïge Pinot Gris. In een Perswijn-artikel van 2010 stelt wijnschrijver Jancis Robinson onomwonden dat deze wijn (2007) zich gemakkelijk kan meten met goede, gerijpte Elzas-Pinot Gris. Dat was ook onze bevinding: Apostelhoeve (2012, 2016) was even rijk en fruitig als Trimbach Pinot Gris Réserve 2013 en overtrof deze wijn zelfs in fraîcheur en smaakvariatie. Aan tafel kan de weelderige Maastrichtse Pinot Gris smaakrijke gerechten aan, eventueel met boter- en roomsaus. Misschien zelfs wildpaté.Een ander type van Laaglandse Pinot Gris vinden we bij De Wijngaardsberg. Wijnbouwer Jules Nijst laat de malolactische omzetting, die het scherpere appelzuur omzet in zachter melkzuur, niet gebeuren. Hij balanceert de snedige zuren in zijn wijn met een beetje restzoet, afkomstig van wijn waarvan de gisting vroegtijdig werd stilgelegd. Dit geeft iets origineels. Aroma’s van sinaasappel, rijpe peer en ananas spatten uit het glas 2015. De mond is héél strak en rechtlijnig (citrus), licht kruidig met daarnaast een brede, sappige laag peer en ananas. Wijn met een knappe lengte. Het contrast tussen strak en breed is interessant voor culinaire toepassing: salades met gebakken gamba’s, eendenborst en zelfs ganzenlever.
Complex wordt De Wijngaardsberg pas écht na wat rijping, twee jaar maakt al een verschil. We kregen een goudgele Pinot Gris 2009 te proeven: zalvende en toch frisse wijn met veel honing, stro, noten, kruiden, koffie, champignons, aardsheid en appelsiensnoepjes. Geweldig voor mensen die houden van tertiaire aroma’s. Ook de wijnen van Aldeneyck, Thorn en Apostelhoeve ontwikkelen mooie honingtoetsen en gedroogd of gekonfijt fruit na twee of drie jaren flesrijping. De wijnen die jong al mooi geel kleuren, ontwikkelen prachtige stro- en goudgele tinten. Wie fris fruit zoekt, drinkt ze best jong. De besproken wijnen hielden qua kwaliteit minstens gelijke tred met vergelijkingswijnen uit Alto Adige (Terlan 2016, Nals Magreid 2015), Veneto (Albino Armani 2015), Luxemburg (Aly Duhr Ahn Nussbaum 2016) en Elzas (René Muré Côte de Rouffach 2014, Leon Boesch Clos Zwingel 2014).
Pinot gris-wijnen met houtrijping
Apostelhoeve barrique toonde zich, zeker in zijn gerijpte vorm (2011) maar ook jong (2015) een bijzonder geslaagde wijn. Deze Pinot Gris heeft zoveel fruit en kracht dat hij het medium getoaste tweedejaarshout draagt als een op maat gemaakt kostuum. De wijn is gerookt met mooie toast en amandelen, honing, veel complexiteit, een spel van appels, peren en perziken, een vetje, diepgang, complete, zelfs grote wijn. De barrique-wijnen van Aldeneyck (2013, 2014) tonen zich van hun elegante kant en gaan vooral in de lengte stevig door met ananas en kweepeer. Opvallend weer de voor dit domein karakteristieke kruiden. Château Bon Baron verschilt van Apostelhoeve en Aldeneyck door gortdroge Pinot Gris, wijn dus zonder restsuiker. Het eiken vat, nochtans 12 maanden, heeft een dienende rol. Bon Baron maakte in verschillende jaargangen absoluut grote Pinot Gris. De barrique 2008 behoort tot het beste dat we op de Pinot Gris-Tafel hebben geproefd: prachtig wit fruit, bijzonder elegant, verfijnd en toch krachtig. 2014 heeft subtiele aroma’s van vers gebrand hout, rook, honing, amandelgebak, perzik en peer. Alles heel precies en tegelijk krachtig in de mond. 2015 en 2013 zijn breder van stijl met weelderige en wat uitwaaierende tropische aroma’s. Dit domein kiest ervoor om door (nobele) botrytis aangetaste druiven mee te weken voorafgaand aan de persing. Dit geeft bijkomende rijkdom en complexiteit maar volgens andere wijnbouwers, die dit angstvallig vermijden, ook risico op onzuiverheden. De besproken barrique-wijnen zijn een aanzienlijk lang leven beschoren: de eik-aroma’s geraken meer versmolten en de complexiteit van de wijn groeit. Je bewaart ze sowieso best een paar jaar. Culinair is houtgerijpte Pinot Gris breed inzetbaar, bij stevige vissen en wit vlees op de gril, overgoten door rijke sauzen. Het zijn karakterwijnen, exotisch en spannend. Dat maakt ze uniek én een mooi alternatief voor Chardonnay. We proefden houtgerijpte vergelijkingsflessen uit Baden (Bercher Feuerberg GG 2013, dr. Heger Winklerberg 1ste Lage 2014), Kamptal (Allram Reserve 2015) en Friuli (Maria Felluga Mongris Collio Riserva 2012). De Lage Landen-wijnen pasten perfect in dit illustere rijtje. En dat zegt veel over hun hoge kwaliteit.
Zoete wijnen
Zoete Pinot Gris is zeldzaam in de Lage Landen. Maar eenmaal ter wereld gebracht, kunnen ze fantastisch zijn. We proefden er twee. Aldeneyck Noble 2013 (11,5% alc, 60 gr restsuiker) heeft een goudgele kleur met lichte bruine nuance, delicate neus met precieze aroma’s van abrikozenconfituur, nougat, honing, bloemig; in de mond mooie verfrissende zuren tot in de ellenlange finale, gedroogde abrikozen, alcohol mooi verweven, evenwichtig, lange afdronk met frisse appelsienschil. Thorn Late Harvest 2013 (11,5% alc, 60 gr restsuiker) is oranje en amber van kleur; in de neus notentaartje, abrikoos, delicaat en terughoudend. In de mond brede smaakgolven gedragen door mooie zuren op de achtergrond, licht zalvend, puur, héérlijk fruit en honing. Twee prachtwijnen!
Blends en mousserend
Verschillende wijnbouwers blenden hun pinot gris met andere druiven. Ik vind dat een uitstekend idee. Pinot gris geeft de wijn een krachtige basis, meer fond, zoals een contrabas of een basgitaar dat doen in een band. De boventonen komen van müller-thurgau, auxerrois of pinot blanc. We proefden twee excellente voorbeelden. De strakke Pinot 2016 (30% pinot gris, 30% auxerrois, 30% chardonnay, 10% Sieger) van het West-Vlaams wijndomein Entre-Deux-Monts om te beginnen. In de neus peer, citroensap, nog wat snoep door zijn jeugd, ook mineraal met natte steentjes en vuursteen. In de mond heerlijke en overvloedige zuren, niet te scherp want zacht omringd door rijp fruit van peer, perzik en zelfs wat ananas, kruidig ook. Vervolgens een wat rijpere Apostelhoeve Cuvée XII 2016 (40% müller-thurgau, 30% auxerrois, 30% pinot gris): harmonieuze neus, mineraal, veel peer, kruiden, wat meloen. In de mond véél sappige peer, mooie zuren, diepte, verschillende lagen, licht zoetje, versmolten alcohol en een prachtige afdronk met de fijnste kruiden. Er zijn ook wijnbouwers die pinot gris in hun mousserende wijn gebruiken (Aldeneyck, Pietershof, Bon Baron, Hoenshof, Apostelhoeve …) Mij is maar één mousserende wijn van 100% pinot gris bekend: Schorpion Pinot Gris Brut 2012, bijna 4 jaar sur lattes (Belgisch Limburg). De wijn is aromatischer (peer en kruiden), zachter en meer zalvend dan zijn klassiekere schuimwijnen van chardonnay, pinot noir en pinot blanc. Lekker én origineel.
Pinot Gris uit België en Nederland in internationaal perspectief
Lage Landen-Pinot Gris heeft in vergelijking met Italië, Frankrijk en Duitsland een eigen identiteit. De wijn blijkt het midden te houden tussen aan de ene kant de strakke aromatische stijl uit Noord-Italië (zonder hout) en aan de andere kant de volle, brede stijl uit Elzas (en Baden). De productie van verfijnde en evenwichtige Pinot Gris lukt uitstekend in ons koelere klimaat. Door de Pinot Gris-Tafel ben ik ervan overtuigd geraakt dat België en Nederland met Pinot Gris hoge ogen kunnen gooien, zowel in eigen land als op het internationale toneel. Pinot gris is, hoewel wereldwijd in opmars, niet echt de meest bekende en sexy druif. Maar dat waren bergeron (roussanne) uit de Savoie en savagnin (traminer) uit de Jura nog veel minder. Deze streken hebben een druif omarmd, zich erin gespecialiseerd en zijn er in internationale wijnkringen mee bekend geworden. Pinot Gris kan een hoogkwalitatief streekproduct worden van de kleine wijnregio die de Lage Landen zijn en altijd zullen blijven. Ja dus, er moet dringend pinot gris worden bij geplant. Maar eerst en vooral dient gezocht naar de goede terroirs.
Stefaan Soenen
